Забонҳои ҳинду-аврупоӣ – яке аз калонтарин оилаҳои забон дар ҷаҳон, ки гурӯҳҳои зеринро дар бар мегирад: Хито-Лувӣ ё Анатолия; Ҳинду-ориёӣ ё ҳиндӣ; Эронӣ Арманӣ Фригия; Юнонӣ Тракӣ; Албания; Иллириан; Венетикӣ Итолиё Роман Селтик Олмон балтӣ; Славянӣ Токарӣ; Тақрибан дар ҳамаи қитъаҳои аҳолинишини Замин муаррифӣ шуда, шумораи баромадкунандагон беш аз 2,5 миллиардро ташкил медиҳад. Мувофиқи ақидаи забоншиносони муосир, он як қисми макро-оилаи забонҳои ностратикӣ, забони ҳинду аврупоӣ мебошад, мувофиқи фарзияи олими Дания Ҳ. Педерсен, ки аз ҷониби В. М. Иллич-Свитич ва С. А. Старостин, як қисми ностратикӣ (аз лотинии noster – мо) забонҳои макро-оилаи забонҳо мебошад, ки дар байни онҳо ӯ ба забонҳои Картелянӣ (Гурҷистон, Мингрелян, Чан, Сван), ки мисли ӯ аблаут доранд (садоҳои ҷойгузинро дар ҳамон морфема доранд). Забоншиноси даниягӣ X. Педерсен дар як вақт дар бораи пайванди генетикии забонҳои якчанд оилаҳои калонтарин, ки бо ҳам робита надоштанд, фарзия гузошт. Тадқиқотҳои илмӣ омезиши омезиши омезиши забонҳои ҳинду-аврупоӣ, семитӣ, хамитӣ, уралӣ, олтой ва баъзе забонҳоро нишон доданд. Ин макрофилм дар палеолити болоӣ дар қаламрави Осиёи Ҷанубу Ғарбӣ ва минтақаҳои атрофи он ба вуҷуд омадааст. Ҳангоми хуруҷи охирин пиряхҳои Wurm ва гармшавии иқлим дар мезолит, қабилаҳои ностратикӣ дар саросари қаламрави Осиё ва Аврупо маскан гирифтанд; онҳо канорагирӣ карданд ва қисматҳои қабилаҳои қаблан зиндагӣшударо аз худ карданд. Дар ин раванди таърихӣ қабилаҳои ностратӣ як қатор минтақаҳои дурдастро ташкил карданд, ки дар онҳо ташкили оилаҳои махсуси забон оғоз ёфт. Бузургтарин онҳо, ҷомеаи забонҳои ҳинду-аврупоӣ дар қаламрави Урали ҷанубӣ ва баъдан дар «Дашти бузург» – аз Олтой то баҳри Сиёҳ ба ташаккул ёфтанд.
Минтақаҳои ҳинду-аврупоии Кентум (кабуд) ва Сатем (сурх). Минтақаи тахминии аввалини моҳвора бо сурх бо дурахшон нишон дода шудааст. Шӯъбаи Kentum-satem isogloss дар оилаи забони ҳинду аврупоӣ номида мешавад, ки ба таҳаввулёбии се қатори ҳуруфҳои дорсалӣ, ки барои забони пра-ҳиндуаврупоӣ (PIE), * k-W (labio-velar), * k (velar) ва * k; (палата). Истилоҳот аз калимаҳое иборатанд, ки рақамии «сад» -ро дар забонҳои намояндагии ҳар як гурӯҳ ташкил медиҳанд (centum Latin ва Avestan satem).
Тадқиқотҳои археологӣ нишон медиҳанд, ки ватани аврупоиёни ҳинду аврупоӣ минтақаи Урали ҷанубӣ мебошанд, ки дар онҳо як гурӯҳи ягонаи забон ташкил ёфтаанд. Забонҳои ҳинду аврупоӣ дар замонҳои қадим ташаккул ёфтаанд ва аз забони ягонаи ҳинду-аврупоӣ, ки гӯяндагони онҳо тақрибан 5—6 ҳазор сол пеш зиндагӣ мекарданд. Соли 1903, Кешав Гангадҳар Тилак (1856 – 1920 гр.) Китоби «Хонаи Арктика дар Ведас» -ро навишт. Дар он, вай таъкид кард, ки Ведаҳо танҳо дар Арктика буда метавонанд ва варварҳои ориёӣ (ҳинду-аврупоӣ) онҳоро пас аз оғози охирин давраи яхбандӣ ба ҷануб оварданд. Дар ҳудуди Урали Ҷанубӣ эътиқодҳои қадимӣ ташаккул ёфтаанд, ки асоси динҳои минбаъда гаштанд: Ведизм ва Маздаизм, ки дар навбати худ аз эътиқоди ибтидоӣ пайдо шуданд. Қарзҳо аз ҳамдигар ва аз эътиқоди қаблӣ, бо назардошти шароити мушаххаси мавҷудияти инсон, намояндагӣ ва ғояҳои гуногун эҷод мешаванд, аз қабили: Ведизм – Брахманизм – Ҳиндуизм, дар асри VI пеш аз милод. Буддизм ва дайнизм ҳамчун як муқовимат ба брахманизм, ки системаи кастаро муқаддас мекунанд, дар Ҳиндустон ба вуҷуд омадааст. Зардуштӣ – митраизм дар Эрон (калимаи «Эрон» ба калимаи «Ариан» бармегардад ва дар навбати худ ба калимаи «Ариас» – «рам, ария», дар лотинӣ «арус», «ҳайвони тотемии қадимии сокинони Урали Ҷанубӣ» Иудаизм – Насроният – Ислом дар Осиёи Хурд, Синтоизм дар Ҷопон, Даосизм ва Конфуцийизм дар Хитой.
Гармии тадриҷӣ боиси об шудани пиряхҳо гардид, ки ба шимол омадаанд ва замин ба ҳаёт бедор шуд, навдаҳои ҷавон пайдо шуданд – растаниҳо, онҳоро аз ҷониби ҳайвонҳо, ки ҳамроҳ бо обшавии пиряхҳо муҳоҷират мекарданд, мехӯрданд. Шикорчиёни ибтидоӣ, ки ҳайвоноти муҳоҷиратиро шикор мекарданд ҳайвонҳоро пайравӣ мекарданд. Қаторкӯҳи Урал маркази пиряхи Урал буд ва ях аз кӯҳҳо аз қаторкӯҳҳо дар даштҳои вулқонҳо гарм шуда, баҳрҳо ва кӯлҳо ташкил карданд, пиряхҳои кӯҳҳои Урал ба уқёнуси яхбандӣ дар Уқёнуси Арктӣ оварданд. Пиряхҳои қадимӣ дар шимоли Кӯҳҳои Урал: дар Уралҳои қутбӣ ва Субполярӣ ба таври равшантар ифода ёфтаанд. Дар холоцен (15—10 ҳазор сол пеш, давраи пас аз он) бо сабаби гармшавии назарраси иқлим, андозаи пиряхи плейстоцени қадимӣ (чоряки поёнӣ) якбора кам шуд. Дар айни замон, аксар пиряхҳои Урал нопадид мешаванд. Сардиҳои нав дар Урал дар давраи ба ном Атлантика (нимаи ҳазорсолаи пеш аз милод – 3—4 асри пеш аз милод) ба пайдоиши пиряхҳои нав, ки пеш аз замони муосир буданд, оварда расониданд.
Европаҳои қадимии ҳинду аврупоӣ деҳаҳои махсуси пӯшида бунёд мекунанд. Аврупои ҳинду-аврупоӣ маъданҳои маъдани ботлоқ ва оҳан гудозишро аз онҳо омӯхтанд. Оҳан барои онҳо металли арзон ва арзон буд. Оҳанҳои оҳан назар ба мис ва биринҷӣ васеътаранд ва бинобар ин ҳеҷ монополия дар ин металл ба вуҷуд наомадааст: маъданҳои он ба миқдори зиёд зери таъсири микроорганизмҳо дар ботлоқҳо ва дигар обанборҳои мавҷуда ба вуҷуд омадаанд. Масоҳати кӯчдиҳии ориёҳо танҳо бо фаровонии кӯлҳо ва ботлоқзорҳо тавсиф мешуд. Оҳан ба осонӣ истихроҷ карда мешуд, аммо коркарди он ва коркарди он малакаҳои муайянро талаб мекард, ки ба рушди васеи оҳангарӣ ва дигар ҳунарҳо такони тоза бахшид. Воситаҳои оҳанин биринҷии мулоимро иваз карданд ва ниҳоят сангро иваз карданд. Тавассути истифодаи доғҳои оҳанӣ, шудгор, қитъаҳо ва табарҳое, ки барои пешбурди хоҷагии сӯзонанда заруранд, кишоварзии ориёӣ ба шиддат рушд кард. Ҳисоббаробаркунӣ дар ҳама ҷо ба вуқӯъ пайваст, ки байни онҳо муддати тӯлонӣ мубодилаи тиҷорӣ ба роҳ монда шуд.
Маънои умумии ин ҷо эҳтимолан дар зерин буд. Арияҳои қадим ин заминҳои ботлоқро барои ба даст овардани маъдан истифода бурданд, вақте ки он маъданро гум кард, деҳаҳо сӯхта шуданд ва чоҳҳо пур карда шуданд. Аз ин рӯ, деҳаҳо тақрибан 100—200 сол вуҷуд доштанд. Хӯроки асосии ин пинҳон доштани сирри технологияҳо (ноу-хау) оид ба истеҳсоли маҳсулоти гуногуни металлӣ бо истифодаи усулҳои металлургӣ буд, то ки қабилаҳои дигар дар бораи он огоҳ набошанд ва рақобатро тарк кунанд.
Тибқи як гипотеза, ориёиёни қадим аз даштҳои ҷануби Урал ба воситаи ҷануби Украина, нимҷазираи Балкан то Микени ва сипас ба Эрон ва Ҳиндустон ҳаракатҳои бузург карданд. Ин мумкин аст, ки онҳо он касоне буданд, ки ба Mycenae ва Осиёи Хурд фарҳанги асппарварӣ оварданд, ки қаблан маълум набуданд, санъати тайёр кардан ва истифодаи аробаҳои ҷангӣ. Қадимтарин ароба дар ҷаҳон аз фарҳанги Аркайм пайдо шудааст (то соли 2026 пеш аз милод).
