Сэргэлээхтээҕи эриэккэс эдэр сааһым эрэллээх доҕотторугар – «Саха салаата-79» устудьуоннарыгар ананар
Даша сүүрэр-хаамар икки ардынан түргэн-түргэнник элэгэлдьийэн дьиэтин диэки баран иһэр. Сар-сыардааҥҥы саҥа уһуктан эрэр айылҕа кэрэ көстүү-лэрэ, ыраах тыа кэтэҕэр кэҕэ чоргуйара, чыычаахтар чыбыгыраһаллара кини дууһатыгар баар өрө көтө-ҕүллүүтүн, ис иһиттэн үөрүүтүн-көтүүтүн оруобуна доҕуһуоллуурга дылылар. Барыта кини кулгааҕар кэрэ музыка буолан иһиллэр, ыраас ыра санааларынан кынаттыыр.
Бэҕэһээ киэһэ оскуоланы бүтэрбиттэрин банкет-таан баран, үгэс курдук, күнү көрүстүлэр, түүнү быһа сэлиэнньэлэрин уулуссаларынан хаамыстылар. Бан-кеты учууталлара, төрөппүттэрэ барахсаттар үчүгэй-дик да тэрийбиттэр. Бары даҕаны хаһан оскуола-бытын бүтэрэн улахан дьон буолабыт, этиллэринии олох киэҥ аартыгар атаарыллабыт диэн күүтэ, долгуйа сылдьыбыт оҕолор бэҕэһээ киэһэ уон сылы быһа үөрэппит-ииппит учууталлара саҥарбыттары-гар-иҥэрбиттэригэр, алгыс тылларын анаабыттарыгар уйадыйан ыллылар быһыылаах. Даша мунна кычыгы-ланан, күөмэйигэр туох эрэ хомуок кэлэн бүөлээн, хараҕа ууланан ыксаан ылла ээ…
Экзаменнарга бэлэмнэнэн буһуу-хатыы, аттестаты муҥутуурдук тупсаран салгыы үөрэххэ киирэр быраа-бы ыларга дьулуһуу күннэрэ кинилэр кылаастарын өссө түмсүүлээх оҥордо. Үөрэхтэригэр өрүү үчүгэй оҕолор предметтэринэн үллэстэн атыттарга көмөлөс-түлэр, иккилии-үстүү буолан кыттыһан экзаменнарга бииргэ бэлэмнэннилэр. Ол эрээри үөрэххэ барар быраап наар «4» уонна «5» сыанаҕа үөрэммит түөрт оҕоҕо бэрилиннэ. Атыттар бары «Оскуола – произ-водство – үрдүк үөрэх» девиһинэн совхозтарыгар хаалан икки-үс сыл үлэлиэхтэрэ турдаҕа. Кылааһынан бука бары биир фермаҕа тылламмыттара да, сураҕа, кыаллыбат курдук үһү. Учаастактарынан тарҕатыах-тара дэһэллэр.
Дьэ, Даша бу боппуруоска улахан толкуйга түһэ сылдьар. Саатар, оҕо эрдэҕиттэн доруобуйатынан мөлтөх, бүөрүнэн ыарытыйан эмтэнэн тахсар буоллаҕа үһү. Дьэ ол иһин ийэлээх аҕата туох иһин ферма үлэтигэр ыытыахтарын баҕарбаттар, хайдах эрэ гынан үөрэххэ ыытар санаалаахтар. Даша аттестатыгар икки эрэ «үстээх» иһэр. Химияҕа уонна алгебраҕа. Учуу-таллара төһө да «4» сыанаҕа тарда сатаабыттарын иһин кыаллыбата. Даша үрдүкү кылаастарга үөрэнэрин ту-хары ити предметтэр тустарыттан кылааһыгар хаачыс-тыба бырыһыанын таҥнары тарда сырытта.
– Дашоо, хайа, банкеттаан баран иһэҕин дуо? – ыала Кэтириис чаҕаарбытыттан Даша соһуйан «хо-дьох» гына түстэ.
– Дьэ, банкеттаан бөҕө. Эн ынахтаргын үүрэн ба-ран иһэҕин дуо? – Даша Кэтириис талаҕынан далбаатана-далбаатана дьиэтин диэки дьулуруйарын батыһа кэпсэтэ истэ.
– Үүрдэрбэккэ эрэ бэйэлэрэ дьиэ таһыттан ара-ҕыахтара диэтэҕиҥ дуу. Инньэ гымматахха күнү быһа сытыахтара. Эн ийэҥ ынахтара арай улгумнара бэрт. Хаһан да үүрэрин көрбөппүн, тиэргэн тас өттүгэр та-ҕыстылар да, соруктаах дьон курдук, баран хаалаллар.
– Үөрэтиитэ оннук, Кэтириис, – Даша, ынахта-рын хайҕатан киэн туттубуттуу саҥаран баран, бэйэтэ-бэйэтиттэн сонньуйа санаата.
– Даша, үөрэххэ путевка ыллыҥ ини? – Кэтириис ыйыталаһар.
– Суох, доҕор. Үстэрдээхпин дии.
– Оттон ийэҥ үөрэнэ барыа диирин истибитим, – Кэтириис соһуйар.
– Алгебраҕа, химияҕа «үстэн» үөһэ билбэтим. Оҕолорбун кытта үлэлии барыам буоллаҕа.
– Оттон доруобуйаҥ, сэгэриэм? Сэлиэнньэ таһы-нааҕы хотоннор бука бары үтүктүспүт курдук тым-ныылар, чэҥ муустар. Куһаҕан бүөрдээх киһи онно кыайан үлэлээбэт. Арай, туох эрэ чэпчэки үлэ баара буоллар. Ол туох көстүө буоллаҕай? – Кэтириис, хаа-марын тохтотон, бэркэ толкуйдаабыттыы туттунан турда.
– Чэ, көстөн иһиэ. Мин кылааһым оҕолоруттан туора барыахпын баҕарбаппын, – Даша кэлииккэтин аанын аһан олбуоругар киирэн хаалла.
Дьиэтигэр киирбитэ ийэлээх аҕата остуолларыгар утары көрсөн олороллор. Чэйдээри кинини күүппүт-тэр быһыылаах. Кэпсэтиилэрэ даҕаны кини – соҕотох оҕолоро Даша инники дьылҕатын туһунан буолбута сэрэйиллэр.
– Хайа, тоойуом, төһө бэркэ түмүктээтигит? – ийэтэ ыйыталаһан барда.
– Бэртээхэй! Ол эрээри, хайдах эрэ хомолтолоох курдук дии. Арай итиэннэ оскуолаҕа тэриммэтим дьикти эбит. Сайыҥҥы сынньалаҥ курдук санаан дуоһуйа утуйа түһүллүө, онтон оҕолорбунуун үлэлии барыам дии, – Даша ийэтин кытта кэпсэтэ-кэпсэтэ хоһугар ааһан банкетыгар анаан тиктэрбит мааны былааччыйатын оронун төбөтүгэр кичэллээхтик ыйаан кэбистэ. Хараҕын кырыытынан сиэркилэҕэ көрбүтүт-тэн соһуйа санаата. Бэҕэһээ киэһэ ыала Нина уһун суһуоҕун өрө таһааран баран, оһох билиитэтигэр биилкэни ититэн, икки чанчыгынан бакенбард түһэ-рэн биэрбитэ. Санаатыгар, тута улахан киһи буола түспүтэ. «Аҕыйах сыллаахха диэри кып-кыра кыыс ньирэйдэрин кытта оонньоһон, үрүмэччилээн тэлээрэ сылдьар курдук этиҥ дии. Оҕо улаатара дөбөҥүн, ол иһин биһиги кырдьар буоллахпыт. Дьэ, кырасаабысса буоллуҥ, элбэх уол сүрэҕин уулларыаҥ турдаҕа. Суһуоххун кырыйтарарга тиэтэйимээр эрэ. Хойуута, үчүгэйэ да бэрт. Уой, былааччыйаҥ бэйэҕэр бара-рыын… Ончу да сүктэр кыыс курдуккун», – Нина Даша баттаҕын оҥоро-оҥоро үөрбүтэ-көппүтэ.
– Чэ эрэ, Даша, бэттэх кэл эрэ. Чэйдээри кэтэһэбит, – аҕата тиэтэтэр саҥата иһилиннэ.
Ийэтэ остуолу толору ас бөҕөтүн тардыбыт. Күөрчэхтээбит. Аны сахалыы баахылалаах.
– Саҥаһыҥ Өрүүнэ баахыла оҥорон ыыппыт. Бэ-ҕэһээ киэһэ эн биһикки оскуолаҕа барбыппыт кэнниттэн кэлэ сылдьыбыт үһү, – ийэтэ баахылалаах бүлүүһэни кыыһын диэки чугаһата-чугаһата кэпсиир.
– Төрөппүттэр бүгүн туохха мусталларый, ийээ? – Даша «сарсыарда өссө көрсөбүт ээ» диэбиттэрин муодарҕаан ыйытта.
– Оттон иһиппитин-хомуоспутун ким хомуйар? Эһиги утуйан сынньаныа этигит дии. Биэс-алта буо-лан мустуох буолбуппут.
– А-аа, иһити диэ, – Даша итии чэй иһэн, тото-хана аһаан сылаата киирбитин дьэ билбит курдук буолан барда.
– Даша, сарсын-өйүүн уталыппакка комском кыыска, Маринаҕа, бара сылдьарыҥ наада, – ийэтэ аҕатын диэки көрөн ыла-ыла аргыый эттэ.
– Комскомҥа даа, ол тоҕо, ийээ? – Даша кырдьык соһуйда.
– Марина райкомоллары кытта кэпсэппит, үөрэххэ барарга өссө биир путевканы ылыах буолбут, – ийэтэ кыыһа соһуйбутуттан куолаһа өссө кыччаата.
– Оо дьэ, ийээ, кэм буолуо, эмиэ оҕолортон туораан, уоран кэриэтэ путевка ылабын дуо? Үлэлии барыам дии, икки-үс сылынан кылааспын кытта тэҥҥэ туттарсыам буоллаҕа дии, – Даша мэктиэтигэр утуктаабыта ааһа быһыытыйан сэргэхсийэн кэллэ.
– Даша, эн доруобуйаҥ мөлтөҕүн бары билэллэр. Ийэҥ эмиэ ыарытыйар, сотору үлэлээн да бүтүө этэ. Үөрэнэ охсон үлэһит буоллаххына биһигини иитэриҥ буолуо. Таһыттан көрө-көрө хотон үлэтин туох эрэ бырааһынньыкка түмсэр курдук саныыгыт. Ол аҕыйах өрөбүлгэ ыанньыксыттары солбуйан, элбэх буолан көххө, мэниктии таарыйа сылдьаргыт курдук буолба-тах. Санаан көр, биир да өрөбүл, бырааһынньык күнэ суох, тыбыс-тымныы хотоннорго, күнү быһа эрэһиинэ саппыкынан сырыт эрэ. Киһиэхэ саамай күндүтэ – доруобуйата, – аҕата бэйэтэ дөрүн-дөрүн, аҕыйахтык саҥарар киһи, эрдэттэн бэлэмнэммит быһыылаах, кумааҕыттан ааҕар курдук, этэн-тыынан кэбистэ.
