МІКОЛА АДАМ
ВОЛЬНЫ ПТАХ
(раман)
І зноў рукі – крылы.
На мяжы быцця і небыцця
Світае трывога святая. Болей
Не будзе абрыдлага болю.
Я – Вольны Птах.
А ўнізе – зямля белая
Ляжыць. Аблокі сплываюць за
Прастор пад зорамі. Бліскавіцы
Мігцяць і падаюць ніцма.
Вочы загінуць там,
Дзе не будзе мяне заўтра.
Крылы згараць там,
Дзе не будзе мяне заўтра.
Я застануся там,
Дзе не будзе мяне заўтра.
Я – Вольны Птах.
(Янка Лайкоў)
10 кастрычніка 1997 года я памёр. Сэрца спынілася на 58 секунд падчас таго, як доктар 9-й клінічнай бальніцы горада Мінска Шкодзік выкалупліваў з маёй прабітай галавы аскепкі цемянной косткі справа. Відаць, нешта зачапіў у мозгу, бо кавыраўся менавіта ў ім, чысціў яго, як марожанае ў вафельнай аздобе, куды трапіла шкло ад магчымай разбітай вітрыны ў магчымай кавярні.
Я тады працаваў спецкарэспандэнтам газеты «Культура». Гучная пасада на самай справе не мела анічога гучнага ў рэчаіснасці. І хоць я меў суадноснае пасведчанне, мае абавязкі пачыналіся і заканчваліся «падай-прынясі». Галоўным чынам я адвозіў у Дом друку звярстаную і спампаваную на дыскету газету, каб яна паспела выйсці ў загадзя абгавораны тэрмін. Выйсці, звычайна, выданне паспявала, аднак з тэрмінамі здачы ў друк амаль увесь час спазнялася. Гэта было маё першае афіцыйнае месца працы. Менавіта ў «Культуры» я зарабіў працоўную кніжку і распачаў працоўны стаж.
У той дзень ці, хутчэй, вечар, бо звычайна ў Дом друку я накіроўваўся менавіта ўвечар і амаль да ночы чакаў там сваёй чаргі (Дом друку адзін, а выданняў, чыё выданне ён забяспечваў, – безліч), нешта ў лесе здохла: газету зрабілі раней вызначанага тэрміну. Вядома, мне перадалі яе на дыскеце, але я не мусіў бегчы ў Дом друку на злом галавы, а заўтра зранку мог не спяшаючыся і разняволена здзівіць працаўнікоў друку, якія ўжо звыклі да нязменнага спазнення і звярталіся да мяне ці да сябе, калі я з’яўляўся на гарызонце іх жыцця, не інакш як «о, культура прыджгала, не прайшло і году». Я наўпрост бачыў іх подзіў на тварах заўтрашняга дня і ўсміхаўся ўсю дарогу да дому (трохпавярховай старой забудовы на Катоўскага з прахадным дваром і гаражамі ды вялізазнай разгалістай алычой пасярод двара), у якім здымаў аднапакаёвую кватэру. Пад алычой на лаўцы я прысеў пакурыць, уяўляючы, з якім задавальненнем неўзабаве павячэраю пельменямі з кефірам, набытымі па дарозе ў краме, бо цэлы дзень нічога не еў, адно курыў. Курывам, калі шчыра, ежу і замяняў, яно забівала голад, спосаб правераны не адным пакаленнем. Яшчэ не было цёмна, але высокі ліхтар, што тырчаў побач з алычой, асвятляў двор і мяне пад алычой так, нібы ўдаваў сябе за сонца. Я дакурваў, калі ў двор зайшлі міліцыянты. Утрох. У форме мышынага караля. Рэйд у іх быў ці нейкая іншая трасца прывяла сюды – пайдзі разбяры. Зрэшты, мая міліцыя мяне беражэ, праўда ж?
– Чё сидим? – данеслася з іх боку да мяне. Я яшчэ азірнуўся, каб упэўніцца, што не памыліўся. І сапраўды, звяртацца не было больш да каго.
– Куру вось, – адказаў я і наіўна запытаў: – Нельга?
– Курить здоровью вредить, – заўважыў адзін з іх.
Тым часам двое міліцыянтаў падыходзілі да алычы, пад якой сядзеў я, а трэці чамусьці абыходзіў алычу з тылу. Усе трое – маладыя, сытыя, адкормленыя.
Ім не спадабаліся мае доўгія валасы і беларуская мова, якой я з імі размаўляў. Яны палічылі, што я бэнээфавец, а таму перашкаджаю ім жыць. Я запытаў, якім чынам перашкаджаю жыць менавіта ім, і ў наступную секунду адчуў шолах з-за спіны, падобны на пошум крылаў, а затым боль у галаве і млоснасць. Трэці міліцыянт некалькі разоў нечым вострым і цяжкім прыклаўся да маёй галавы. Я споўз з лаўкі на зямлю, каб прымаць ужо ўсім целам удары берцаў міліцыянтаў, засяроджаных і маўклівых. Яны толькі саплі ад напругі. Магчыма, не хацелі выпадкова прыцягнуць увагу да сябе.
Не памятаю, у які момант я страціў прытомнасць, але да цямы прыйшоў дзякуючы халодным дотыкам да твару нечых далоняў. Не без цяжкасцяў разляпіў вочы і сустрэўся з вачыма дзяўчыны, прыгажэй за якую ніколі не бачыў ні раней, ні пазней. Ва ўсякім разе так здавалася пад святлом ліхтара.
– Эй, ты жывы? – ляпала яна па маіх шчоках далонямі.
Яе бялявыя, як снег, але не сівыя, валасы, быццам падушачкамі пальцаў, краналіся маіх губ. Непрытворная заклапочанасць у глыбокім калодзежы позірку, блакітным, як бязвоблачнае неба, абнадзейвала да нечага светлага. Перад ім карцела выглядаць героем, якім я і памкнуўся стаць, зразумела, няўдала, бо рэзкі боль у баках пад рэбрамі ад першай жа спробы падняцца ледзьве не адправіў мяне ў накаўт. Добра, што стрымаў крык. А мо не стрымаў? У вачах дзяўчыны вавёркамі праскакаў спалох. Дзіўна, што яна ўвогуле звярнула ўвагу на мяне і не палічыла шараговым п’янтосам. Я б на яе месцы дакладна прайшоў міма паўз сябе такога. Сердабольная ці што? Ужо злаваў на дзяўчыну з-за ўласнай бездапаможнасці, а мне ўсяго 19 гадоў. Тым не менш разумеў, што без яе дапамогі – хана. Яна тады паспрабавала зварухнуць мяне самастойна, дапамагчы падняцца хаця б на лаўку, каб не ляжаць на халоднай восеньскай зямлі, зайшла за спіну, прасунула рукі пад пахі…
– Ой, бля!.. – пачуў я выразна над галавой. Відаць, дзяўчына пабачыла зверху нешта страшнае, напэўна, рану ці кроў у валасах. – Дапамагай мне, чуеш, я не завалаку цябе сама, – нахілілася над вухам, – тут два крокі да пад’езда. Трэба «хуткую» выклікаць…
А тэлефонаў мабільных тады яшчэ не прыдумалі. Яшчэ нават пэйджараў не было. Ва ўсякім разе я ні ў кога не бачыў са знаёмых.
Мы напружыліся. Ад болю пад рэбрамі (здавалася, што нехта ці нешта з задавальненнем водзіць нажоўкай туды-сюды) цямнела ўваччу, не слухаліся ногі, падгіналіся бы лялечныя. Дзіўна, што не балела галава, а мо я проста не адчуваў з-за іншага болю. Урэшце рэшт дзяўчыне ўдалося паставіць мяне на ногі і завалакчы ў адзін з пад’ездаў, які быццам пазіраў на нас наўпрост раззяўленай цьмяна асветленай зяпай з-за напята распахнутых дзвярэй. (Недзе праз год я зайду ў гэты ж пад’езд разам з акторамі трупы Тэатру на філфаку адзначаць прэм’еру «Дон Жуана» ў кватэры Андрэя Курэйчыка, які тады вучыўся на юрфаку і стаяў ля вытокаў тэатральнай дзейнасці пад кіраўніцтвам Глебавых – маці і сына. Не памятаю дакладна ўсіх тых, хто апынуўся ў кватэры будучага драматурга і рэжысёра, але добра памятаю, як насіў па кватэры на руках Олю Сутарміну – лёгкую, бы пёрка). Краем вока паспеў заўважыць, што пакунак з пельменямі і кефірам знік, і тым, хто прыбраў яго, пажадаў падавіцца.
Дзяўчына праткнула ключом бакавыя дзверы кватэры на першым паверсе, прасунула руку ў цемрыва, намацала выключальнік. Загарэлася святло ў вітальні, і я рухнуў на тумбачку трумо. Дзяўчына памкнулася да тэлефона – чырвонага і дыскавага – што нібы кошка адпачываў на паліцы насупраць, выклікала «хуткую» і назвала адрас. Яна не запытала ў мяне, дзе я жыву, хто я такі, як апынуўся ў двары пад алычой збіты на горкі яблык. Зрэшты, на твары слядоў ад збіцця не назіралася. Напэўна, падсвядома я закрываўся рукамі, яны ўжо пачыналі смылець. Пад вачыма, праўда, збіралася чарноцце кінгаўскай імглой, але, як пасля даведаўся, гэта нармальная з’ява для чэрапна-мазгавых траўмаў.
