ЫРЫА
Көмүс күнүм санньыйа
Киирэр сирин былдьаста,
Маайа ынах хамыйа
Барар кэмэ уолдьаста.
Ыллыыр чыычаах утуйан,
Айылҕабыт чуумпурда,
Оттуур колхоз уурайан,
Отуу уота умайда.
Паарка ыллаан эрдэҕэ
Маннык намыын киэһэҕэ,
Эдэр ыччат биэрэккэ
Эһиэкэйин эттэҕэ…
Намыын киэһэ дьаарбайа
Тахсыах эрэ, Даарыйа,
Сээкэй туһун аттара
Сэһэргэһиэх таарыйа.
* * *
Ый сырдыгар сүүрүгүм
Ырылыйа дьулуста.
Ырыам аргыһа чыычааҕым
Ыраах кытылга ыҥырда,
Күүгэн аллыбыт бакаалым
Күллэ-салла, дьалкыйда,
Көтөр көҥүлүм дабаана
Көҕөрүмтүйэн көһүннэ.
КЭЛЭР ҮЙЭ КИҺИТИГЭР
Мин төрөөн төлөһүйбүт алааспар
Эн үөскүөҥ, олоруоҥ – билэбин.
Эйиэхэ, ол ыраах бырааппар,
Бу ыллыыр ырыабын аныыбын.
Дьиибэргии, сонньуйа, эн ааҕыаҥ
Дирбийэр мин ырыам хоһоонун:
Биһиги үйэбит халлаанын,
Эн көрүөҥ охсуһуу толоонун.
Биһиги, эн убай дьонноруҥ,
Дүрбүөннээх үйэҕэ олоорпут,
Олохпут бу сырдык хоһоонун
Охсуһуу уотугар айарбыт.
Күн аайы куттанан турбакка,
Өлүүнү утары барарбыт,
Таптыырбыт, ыллыырбыт дьыбарга,
Буурҕаҕа муммуту сирдиирбит.
Мэһэйи, өлүүнү эһэрбит
Эн үөскүүр күөх мичил алааскар.
Күн аайы суол солуур этибит
Өспөт дьол айанын аартыгар.
Көмүскээн чэлгиппит алааспар
Эн үөскүөҥ, мичээриэҥ – билэбин…
«Быраатым, кэлэн мин үрдүбэр
Ахтаар!» – диэн кэриэспин этэбин.
КИЭҺЭ АЛААСКА
Ырааҕынан-чугаһынан
Ынахтар маҥырастылар,
Хаһыҥ курус тыалынан
Эккин-хааҥҥын сайа тыынар.
Бу дойду хас томторун,
Чугастааҕы дулҕаларын
Барытын мин билэрим,
Барытын тэпсибитим.
Үчүгэйиэн дойдум тыала
Сүрэхпин угуттуура,
Умнуллубут ырыа тыла
Уруккулуу сатарыыра.
Ханан эрэ ырааҕынан
Хаҥыл аттар тыбыырдылар,
Харалаабыт хатыҥнарым
Хараҥанан таҥыннылар.
Манна олох, манна тойук,
Манна атын сигили,
Сүрэхпинэн маны куруук
Ахтар, саныыр да этим.
Дьоллоох тойук, дьогдьоот киэһэ,
Дьолу булбут мин дойдум.
…Оҕо буолан ааспыт сааспын
Ордук саныы олордум.
ОЛОХ УОННА ОЛОҤХО
(А. Сурковтуу)
Этиҥ астыа. Сыллар ааһыахтара,
Биһиги кырдьан олоруохпут.
Бүгүҥҥү герой – олоҥхо бухатыыра,
Остуоруйа буолуо биһиги олохпут.
Этиэхтэрэ онно
айыы бухатыыра
Оччолоох-баччалаах
күүстээҕэ диэн,
Өлөр чааһыгар
өлбөт тыыннаах
Ырыа тылларын
эппитэ диэн.
Олоҥхо буолуо
улуу кыргыс туһунан,
Кырдьаҕастар уйадыйа истиэхпит:
Ол олоҥхо ойуулаах номоҕуттан
Амарахтык мичээрдиэхпит.
Оо, доҕоттоор,
Ол бухатыырдардыын
Биһиги буолбаппыат
арыаллаһан үөскээбиттэр,
Кинилэри кытта сайылык сыһыытыгар,
Оскуола олбуоругар
ойуоххалыы оонньообуттар,
Кинилэри кытта
Дьоллоох кэмҥэ
Дьолу үллэстэ
доҕордоспуттар,
Төрөөбүт дойдубут ыар дьылыгар
Хоһуок килиэби
үллэстибиттэр.
Билбэт этибит
Бүтүн күүстээхтэрин,
Киһиттэн ордук
киэптээхтэрин,
Саҥарар саҥалара
ырыа буолар
Сахаттан сабыйа
өйдөөхтөрүн.
Кинилэр сүгэллэрэ
киһи сүгэрин
Сылайан нүксүйбүт көҕүстэригэр,
Үөхсэр буолаллара, өлүү кэллэҕинэ,
Өлүүттэн
сиргэнэр
үгэстэринэн.
Биһиги билэбит:
Үрдүк баҕа,
Дойдуну таптыыр көнө сүрэх,
Көҥүлү таптыыр
модун санаа
Дьон курдук дьоҥҥо
олоортун.
Биһиги билэбит:
Дьон курдук дьон
Ийэ сирдэрин,
бар дьоннорун,
Алдьархайдаах
аат айаҕыттан
Араҥаччылаан ылбыттарын.
Этиҥ астыа,
Сыллар ааһыахтара.
Биһиги кырдьан олоруохпут,
Бүгүҥҥү герой –
олоҥхо бухатыыра,
Остуоруйа буолуо биһиги олохпут.
КЫАЙЫЫ КҮНЭ
Оҕонньорум биһикки
улуу сурахтан
Ойон туран
оҕолуу
уурастыбыт,
Оскуолабыт үрдүгэр
умайар былааҕы,
Оонньуу турдун
диэн,
ойутан таһаардыбыт.
Бүгүн биһиги,
Орто дойду билбэтэх
ороспуойун бииһин
Улуу
охсуһуу уотугар
уолугуттан ылан,
умса анньан,
урусхаллаабыттар,
Бүгүн биһиги,
илиибит көлөһүнүн
сүүспүтүгэр аҕаан,
Түөрт
күчүмэҕэй сылы
төлө түспүттэр,
Сардаҥа тыктаҕына,
күн көһүннэҕинэ –
Аан дайдым,
айылҕа ийэм,
Айгырыы
хамсыы
Айманарын курдук,
Аан дойдуну
сатарытар
Айхал бөҕөнү
айдаардахпыт
буоллун!
Улуу дойдуну
уһугуннарар,
Уруй бөҕөнү
уйгууртахпыт
буоллун.
Оҕонньорум барахсан
Оҕотугар түстэ:
Уулуссаҕа ойон тахсан
Уйадыйан турда,
Күрэх дьонун көрдө:
Кэлии,
Барыы,
Күлүү,
үөрүү!
Солко таҥас суугуна,
Хаарыс таҥас харсыыта,
Кыыс үөрбүт дьэдьэн имэ,
Уол оҕо ойуолуута.
Эмэн дьахтар эдэрсийбит,
Эмээхсин эккирээбит,
Сукуй тыа суугунаабыт,
Сулбут үрэх тыаһаабыт.
Уулусса,
дойду тыла
Уҕарыйбат музыка:
– Кыайыы!!!
– Кыайыы аатынан
кыайаргынан
үөр,
көт,
туой!
Уулуссаҕа
күйгүөр.
Көтөҕүллүү.
үгүс сиртэн,
суут дьиэттэн
Үрдүк сиргэ,
хонууга
Үмүөрүһэ
үөрдүстүлэр
Үөрүү былаахтара.
Трибунаҕа –
дьоллоох тыллар,
Дьон сүрэҕэр –
өспөт кыымнар…
Өрөгөйдүү
турбуппут онно
олох оҕолоро,
Оо, онтон
ырыа баарта
Ойуур,
толоон,
тыа аайы:
Айхаллан,
көҥүл кыраай!
Айхаллан,
улуу норуот!
Оҕонньорум булбут этэ
Уон көмүс остуопканы,
Оҕонньорум муспут этэ
Уон чулуу ыалдьыттары…
Оо! Дьэ, оҕонньорум,
Оҕонньор да буолбатах,
Уол оҕо – эдэр ырыа,
Ырыа – Кыайыы ырыата –
Ыҥырбыта остуолга.
МИН ДОЙДУМ
(Садофьевтыы)
Бу далай, бу халлаан сарыала,
Сүрэҕи угуттуур көй салгын,
Бу уйгу ыһыаҕын чараҥа,
Үлүскэн үөрүүбүт, бу дьолбут –
Барыта эн эбээт, мин дойдум!
