Նախաբան
Գիրքս հետաքրքիր ծաղկաքաղ է իմ կյանքից։ Այն սկսվում է մանկությանս հուշերից, որտեղ կոշիկ չունենալը առավելություն էր՝ հմտորեն ծառ բարձրանալու համար, որտեղ հնդկական կինոդիտմանը մասնակցելու համար փոքրիկ անկարգը գնում էր խորամանկությունների, շատ հաճախ հայտնվում էր ծիծաղաշարժ պատմությունների կիզակետում, որտեղ նրա մանկության քաղաքը՝ Հոկտեմբերյանը, ամենագեղցիկն էր, ու որտեղի պաղպաղակի ու կորժիկի համը քիմքս պահում է մինչ օրս։
Առանց ժպիտի, իսկ երբեմն էլ առանց ծիծաղի հնարավոր չէ ընթերցել։ Այս պատմությունները ժպիտ են պարգևելու, բայց երբեմն կխոնավացնեն ձեր աչքերը. ուղղակի կկարդաք տողատակը, որն այնպես հմտորեն փորձել եմ թաքցնել։
Ակամայից մասնակիցը կլինեք բոլոր պատմությունների, ձեր աչքի առաջ կմեծանա Էլիկոն, ու հաստատ կզգաք, որ այսուհետ նրանից մի մասնիկ կրելու եք ձեր մեջ։
Գիրքը փոքր չափի է ու հեշտությամբ կտեղավորվի ձեր պայուսակում, որպեսզի նույնիսկ մի քանի ազատ րոպե ունենալու դեպքում կարողանաք լցնել ձեր ժամանակը։ Լավատեսության մի կաթիլը մի ամբողջ տխուր ծովի մերան կարող է դառնալ։ Այդ կաթիլն այս գրքում է։ Թող ձեր կյանքում միայն բարի՛ն լինի։
Ձեր՝ Էլյա Համբարձումյան
կամ ուղղակի՝ Էլիկո
Հաջի կարապետը, արփոն ու ես
Ուզում եմ պատմվածքի ձևով ներկայացնել դրվագներ իմ՝ կարծես թե մոտիկ, բայց իրականում այնքա՜ն հեռավոր մանկությունից։ Երևի թե բոլորի մոտ է գալիս մի տարիք, երբ սկսում են հաճախակի անդրադառնալ մանկությանը` լուսավոր ու խենթություններով լի ժամանակահատվածին։ Նոր դրվագներ եմ հիշում, որոնց առաջներում ուշադրության չեմ էլ արժանացրել ու ցավելու աստիճան կարոտ եմ զգում հեռավոր այդ օրերի հանդեպ։ Բաբոյիս պատրաստած ձվջուրն եմ հիշում, փամփլիկ ձեռքերով պատրաստած ալադիները, որոնք խժռում էի անհագորեն…
Վերջերս աղջիկս ինձ հարցրեց. «Մա՛մ, այդքան քաղցրասեր լինելով՝ ինչո՞ւ ալադի չես ուտում»: Աղջիկս ընտիր է պատրաստում։ Ասացի. «Ես բաբոյիս պատրաստածի համը չեմ ուզում կորցնել, Նա՛ն ջան։ Քիմքս ա՛յն համն է հիշում»:
…Անհամբեր սպասում էի ամռան գալստյանը, որ գնայի տատիկիս ու մորաքրոջս տուն։ Նրանք Հոկտեմբերյանում էին ապրում (ինձ համար խորթ է Արմավիրը. իմ քաղաքը Հոկտեմբերյանն է)։ Նույնիսկ մեկ–երկու տարի այնտեղ եմ դպրոց գնացել։ Տատիկիս տունը հենց քաղաքի կենտրոնում էր՝ այգու մեջ։ Այդ մի շենքն էր այդտեղ, ու այն հարցին, թե որտեղ է մեր տունը, ես հպարտությամբ պատասխանում էի. «Սադի մեջ»։ Իմ գնալով շենքն աշխուժանում էր։ Երեխաներն ուրախանում էին, որովհետև արկածախնդիր էի, ու նրանց սպասվում էր թեժ ամառ։ Աշխուժանում էին նաև մեծերն ու իրար մեջ դժգոհ փսփսում, որ սկսվելու է իրենց անհանգիստ կյանքը։ Տատիկս, ում քնքշորեն «բաբո» էի ասում, գրկախառնվելուց հետո սկսում էր դաստիարակչական իր խրատները, որոնց բովանդակությունը տարիների հետ չէր փոխվում. «Էլիկո՛ ջան, հեռու չգնա՛ս, չլնեմ–չիմանամ՝ Միշիկի հեծանիվին կպել ես. ես դրա մոր զահլեն չունեմ։ Թթի ծառերից հեռո՛ւ, չբարձրանա՛ս, ամո՜թ է, արդեն մեծ աղջիկ ես։ Մազերդ առանց սանրելու դո՛ւրս չգաս, բալե՛ս»։ Բաբոս պարբերաբար, բայց թերահավատորեն ինձ հիշեցնում էր իմ աղջիկ լինելու փաստը` հույս ունենալով, որ մեկ տարվա ընթացքում հնարավոր է՝ հասկացած լինեմ այդքանը։ Ինքը խոսում էր, ես լուռ գլխով էի անում ու սպասում, թե երբ է հնչելու բաղձալի «դե գնա՛, բալե՛ս»–ը։
Առաջինը, որ անում էի, ստուգելն էր, թե արդյոք Միշիկը հեծանիվը նույն տեղում է պահում։ Պետք է հասցնեի մինչև իմ գալստյան մասին նրանց տեղեկանալը հեծանիվը մի լավ վայելեի… Հոկտեմբերյանում չկար մի անկյուն, որ ես եղած չլինեի։ Քաղաքի խորհրդանիշ դարձած Հաջի Կարապետի հետևից ժամերով գնում էի… Նա փայտից խաղալիքներ էր պատրաստում ու երգեցիկ ձայնով կանչում էր. «Հաջի Կարապետը հո՜ս է… մի մանեթը քո՜վս է»: Եթե հոգնում էր, ես էի նրա փոխարեն ձայնս գլուխս գցած կրկնում. «Հաջի Կարապետը հո՜ս է…»: Հին հոկտեմբերյանցիները կհիշեն Արփոյին. հոգեկան խանգարում ունեցող կին էր։ Գունեղ շորեր էր հագնում միշտ ու, ինքն իրեն խոսելով, ման էր գալիս քաղաքում։ Եթե մեր ուղիները խաչվում էին, մեղք լիներ Արփոն. հետևից այնքա՜ն էի քայլում՝ կրկնելով ասածները, մինչև որ մի լա՜վ քոթակ էր հասցնում ինձ։ Քաղաքի փողոցներով երբեմն սայլեր էին գնում՝ լծված էշերին։ Մենք դրան էշի կաշկա էինք ասում, մեկն իմանա, թե դա ինչ էր նշանակում՝ այդ կաշկան։ Զգույշ, որ սայլապանը չնկատեր, հետևից կառչում էի սայլին ու երջանիկ տեղափոխվում մինչև այնտեղ, որտեղ կհասցներ ինձ նկատել սայլապանն ու մտրակով դեպի հետ փորձեր հարվածել։ Շատ ժամանակ կողքից էին զգուշացնում, գոռում էին. «Ամոթ չի՞ բա, դու աղջիկ ես»: Ու մինչ մտրակը հետ կհասներ, ես բարեհաջող վայրէջք էի կատարում։ Ուսումնասիրելով անցածս ճամփան, նոր արկածներ որոնոելով՝ գալիս էի տուն։
Կորչելուս համար երեկոյան պատրաստ էի մի լավ թուքումուր ուտելու, բայց տպավորություններս այնքա՜ն վառ էին, իսկ ես՝ այնքա՜ն հոգնած, որ հազիվ էի հասցնում ոտքերս լվանալ ու ընկնել մահճակալին… Բաբոս ասում էր. «Բոլոր մաղերը ծախեցի՞ր, բոշա՛ ջան, հո կիսատ գործ չե՞ս թողել»։ Մորաքույրս՝ իմ լավ Անոն, կողքից ավելացնում էր. «Ոչի՜նչ, մնացածն էլ վաղը կանի»։ Վերջին բառերն արդեն չէի լսում, բայց ենթադրում էի, թե ինչի մասին կլինեին, որովհետև ամեն օր կրկնվում էր նույնը։ Ես խոր ու վաստակած քուն էի մտնում՝ վաղվա հետաքրքիր օրվա ակնկալիքով..
«Բարե՛վ, Բաբո՛»
Տատիկս Հոկտեմբերյանի միակ հիվանդանոցի շեֆ–խոհարարն էր, մորաքույրս էլ նույն հիվանդանոցում մանկաբարձուհի էր աշխատում: Ի դեպ՝ երկուսն էլ շատ հարգված մարդիկ էին։ Եղեռնի ժամանակ տատիկիս ծնողները սպանվել էին, նրան ու քրոջը մի մարդ էր փրկել և հետագայում հանձնել Գյումրիում տեղակայված ամերիկյան մանկատուն։ Շիրազի հետ մի խմբում էին եղել։ Տատիկս գրագետ, կարդացած կին էր, անգլերենին տիրապետում էր շատ վարժ։ Փորձում էր ինձ հաղորդակցել այդ լեզվին, բայց ճիշտ ժամանակ չէր ընտրված. ինձ դուրսն էր կանչում։
Ես շատ ժամանակ էի անցկացնում հիվանդանոցի բակում, երբ մերոնք աշխատանքի էին լինում։ Այսպես ասած՝ գնդի որդի էի, ավելի շուտ՝ գնդի դուստր. բժշկական անձնակազմն ինձ լավ գիտեր ու ինձ «Բաբո» էին կանչում երբեմն։ Բաբոյիս թվում էր, թե ես այդպես ավելի ապահով կլինեմ, հեռու չեմ գնա, այնինչ ես անցնում էի ա՛յլ շառավղով փնտրտուքների։ Ինձ շատ էր դուր գալիս հիվանդանոցի բազրիքների վրայով սահելը։ Բարձրանում էի երրորդ հարկ ու հարկեհարկ սահելով իջնում։ Հիվանդանոցի գլխավոր բժշկի ազգանունը Մկրտչյան էր։ Նրան տեսնելիս բոլորը ձգվում էին։ Բոլո՛րը, բայց՝ ոչ ես։ Չէի հասկանում, թե ինչու են լարվում, երբ այդ մարդուն տեսնում են…
Մի անգամ՝ բազրիքով սահելիս, Մկրտչյանը դուրս եկավ դիմացս, ես էլ ուղի՜ղ ընկա նրա գիրկը։ Բոլորովին վատ չզգալով՝ ուղղվեցի և ասացի.
– Բարև՛ Ձեզ, Մկրտչյա՛ն ձյաձյա։
Վերջինս լայն ժպտաց, մազերս խառնեց ու ասաց.
– Բարև՛, Բաբո՛։
Երբ միջադեպի մասին պատմեցի բաբոյիս, ինձ թվաց, թե կասի. «Ապրե՛ս, Էլիկո՛ ջան, որ բարևել ես»: Բայց շատ խիստ զայրացավ ու փորձեց մի երկու խոսք ասել իմ մեծ աղջիկ լինելու ու խելոքության միջև եղած հեռավոր կապի մասին, բայց դե ես արդեն դուրս էի թռել խոհանոցից… Հա, մի բան էլ ասեմ. հենց քաղցածանում էի, վազում էի բաբոյիս մոտ։ Ուրեմն, մեծ պղնձի միջից կաթի սերը քաշում էր, լցնում էր ափսեի մեջ, ու ես արագ–արագ ոտքի վրա ուտում էի ու նորից վազում դուրս։ Ամբողջ կյանքում չմոռացա այդ համն ու հիմա էլ պատեհ առիթ եմ փնտրում, որ նորից վայելեմ։ Պատահական չէ, որ միշտ նիհարելու խնդիր ունեմ. դե, կաթի սերով մեծացած աղջիկ եմ։ Հենց քաղցր էի ուզում, գնում էի ծծնդատուն՝ մորաքրոջս մոտ։ Մի անգամ էլ հասա մինչև ծնարան, մորաքույրս ինձ տեսավ, ձեռքիցս բռնեց ու դուրս շպրտեց, հետն էլ ասաց, որ էլ ոտքս չտեսնի էդ կողմերում։
