Адыгейский язык ➨ ОсцIыфцIыкIурэ (Cнежик), АдыгэкIэлэцIыкIурэ (Горик) ыкIи УрыскIэлэцIыкIурэ (Егорик) къяхъулIэгъэ хъугъэ-шIагъэхэр
Къушъхьэм хэт чылэм ипчэдыжь мыгузажъоу рекIокIы, тыгъэнэбзыйхэр къушъхьэ кIыбым къыкъоплъых ыкIи чылэм зэготхэу щыт унэ цIыкIухэр къегъэнэфы…. Былымхэри къэущыжьыгъэх, къэбырсырыгъэх, амакъэхэр къагъэIу ыкIи гушIохэзэ зиехэм къапэгъокIых.
Джащ фэдэ гъэмэфэ мафэ горэм илъэсипшI зыныбжь кIэлэцIыкIур зы цIыф цIыкIу гъэшIэгъон горэм IукIагъ ыкIи ащ «ныбджэгъуныгъэр» зыщыщыр кIалэм дэгъу дэдэу къыгуригъэIуагъ
Аслъан джыри кIэлэцIыкIуми ышIэщтыгъэ: яунагъо ежь нэмыкI хъулъфыгъэ зэримысыр, хъулъфыгъэ Iофхэр зэкIэ ыпшъэ зэрэдэлъыр. КIалэм ятэ иIэжьыгъэп, шы иIэп, иIагъэр янэрэ ышыпхъуцIыкIурэ. Унэр зэIупхыныр, шхын, гычэн, пщэрыхьэн Iофхэм янэ ауж итыгъ, кIэлэцIыкIум хъулъфыгъэ Iофхэр ыгъэцакIэщтыгъэ, ышыпхъуцIыкIуи лъыплъэщтыгъэ. Ежъхэмэ ыкIи гъунэгъумэ ямэлхэр, ячэмхэр пчэдыжь къэс жъэу кIалэм дифыщтыгъэх ыкIи бгычIэм пэмыкIыжьэ шъофым щигъэхъущтыгъэх. КIэлэцIыкIум иIофшIакIэрэ изекIуакIэрэ цIыфмэ алъэгъущтыгъэ, дырагъаштэщтыгъэ. ЦIыфыбэмэ аIощтыгъэ: мы кIэлэцIыкIур къушъхьэхэсцIыф шъыпкъэу щыт (Горик).
Пчэдыжьым жьэу къызыущкIэ кIэлэцIыкIур ежь ежьырэу зэупчъыжьыщтыгъэ: «Сыд пае мы щыIакIэр къытфыхахыгъа?» НэмыкI унагъохэм тыри, ныри яIэх, кIали, пшъашъи боу мэхъух, Iофхэр псынкIэу аухы, загъэпсэфынэуи уахътэ яI. Нахь хахъо къэс, кIалэр ыгукIэ фэягъ Iофышхо горэ ыгъэцэкIэнэу, цIыфмэ зэхахынэу ыкIи ичылэ къыддэсхэр рыгушхонхэу.
Ежь Горик зыщыпсэурэм пэгъунэгъоу гъогу шъуамбгъом машинэхэр непи, нычэпи рыкIощтыгъэх. Машинэм къарычрэ туристхэр бэрэ ылъэгъущтыгъэ ыкIи бгылъагэм тесэу ыгъэшIагъоу алъыплъэщтыгъэ. Гъэмафэрэ былымхэр кIалэм зыщигъэхъурэ шъофым туристхэр благъэу къекIуалIэх, картхэр зытырахых. КIымафэрэ туристхэр Iажэхэм арысхэу ос куу зытелъ бгышхом гушIохэсэ къечъэхых, дэкIоежьых – етIани къечъэхых. Бэрэ Горик егупшысыщтыгъэ: «Къалэм ущыпсэункIэ нахь дэгъун фае». Ау къыгурыIощтыгъ: «ЧIыпэу укъызыщыхъугъэм нахь тхъагъо щыIэп». Ежь-ежьрэу зэушъыежьыщтыгъэ: «Мы дунаим сичIыпэр мары! Сыфай сыкъызыщыхъугъэ чIыпэр зэкIэ цIыфмэ зэхахынэу, алъэгъунэу»
Зы мэфэ фабэ горэм Горик былымхэр ыгъэхъузэ чIыIэтэгъэ тIысыпIэ дэгъу чъыг чъэгъым къыщигъоти щетIысэхыгъ. ИпаIо фэсакъызэ мыжъом тыригъэтIысхьагъ ыкIи ятэ ыгу къэкIыжьыгъ: «Мы паIор тятэ иягъ». Щэлямэу янэ къыритыгъэр ышхынэу къыштагъ, ау ежь зэриIожьыгъэ: «Дэгъоу сытIысыгъ, ау мэлхэмрэ, чэмхэмрэ синаIэ атетын фае. Тыгъужъхэм агъащтэх, зэбгырафых. Бгы тIуакIэм дэфэх, мэзым хэкIуадэх».
Горик былымэу ыгъэхъухэрэр дэгъоу ышIэщтыгъэх, гъунэгъумэ яехэри, ежьмэ яехэри дэгъоу зэхифыщтыгъэ. Мафэ къэс былымхэр чылэм къыдифхэми, ыфыжьхэми къылъытэжьыщтыгъэх. Ау кIалэр ыгукIэ зыфэягъэр шы дэгъухэр, шы дахэхэр иIэнэу ары. «Дэгъугъэба мы турист пчъагъэу мыгъэ талъэныкъо къакIохэрэр шымэ атесхэу къепщэкIынхэр!»
Гупшысэным хэтэу, къымышIэу кIэлэцIыкIум зыригъэкIыгъ. ПкIыхьэпэ шIагъо ылъэгъоу хэчъыягъ. Елъэгъу: «Шъоф шхъонтIэ шIагъо чэулъагэкIэ къэшIыхьагъэу. Зы тыгъужъи, зы мышъи къэдымыхьашъоу, былыммэ уафэмыгумэкIэу, узыщыфаем уIоф пшIэу гупсэфэу ущыI. Былымхэр гъэшхэкIыгъэх, гъэшъокIыгъэх. Ежь Горик зэрыфаеу шы шIагъохэр иIэх, туристхэр къыфэкIох, ишхэм атесхэу чIыпIэ гъэшIэгъонхэр ахэмэ арегъэлъегъух. Янэрэ, игъунэгъухэмрэ кIалэцIыкIум гъэхъагъэу иIэхэм ащэгушIукIых… Ау сыда къэхъугъэр джы!? Ошъопщэ шIуцIэхэр къыкъокIых, тыгъужъ отэр мэлхэр зыдэт къакъырэр пхырауты, кIалэм ыпашъхьэ илъ былымхэр зэкIэри лIыгъэхэу щылъых…»
А гуих пкIыхьапэу ылъэгъугъэм Горик къыгъащти къэущыжьыгъ ыкIи зэриIожьыгъэ: «Щынэгъошху слъэгъугъэр, умычъыемэ нахь дэгъу!». ПсынкIэу къэтэджи, зэмыплъэкIэу Iэбагъэ ятэ ипаIо къыштэжьынэу. Ау паIор мыжъом телъыжьыгъэп: «Тэ хъухъа сипаIо?» – ыIуи ыгъэшIэгъуагъ кIалэм.
Зызеплъыхьэм былымхэр шъофыр афэмыхъоу зэбгырыугъэх. «Арэп джыри тыгъужъхэм агъэщтагъэха?! Шъынэхэр алIыщтых!» – ыIуи къэщтагъ кIалэр. Iэхъобэщыр ышти псынкIэу ежьагъ былымхэр ыугъоижьынхэу. Ау ежь кIалэм пэчыжьэ кIаеу, бгычIэм чIэтэу зы цIыфцIыкIу гъэшIэгъон горэ къылъэгъугъ. БэщкIэ Iа къешIы, кIалэм ипаIуи сикъэбзэжьым щыгъ. «Мары джы сипаIуи къэзгъотыжьыгъ…» – ыIуи гупсэфыжьыгъэ кIалэр. А паIор зыщыгъ цIыф цIыкIу гъэшIэгъоныр мыгумэкIэу мыжъобгым зэ дэчъае, зэ къечъэхы, зешIытэжьы, мэджэгу..…ШъхьакIо ышIи, тIэкIуи къэгубжи Горик а цIыф цIыкIоу къыдэджыгурэм зыфигъази екуугъ: «ТыгъуакIор, укъыздэджэгу ара! Зэ моу сэ къысIэкIаф, уифэшъуашэр узгъэгъотын». Хымэ цIыфцIыкIум ечъэлIагъ, Iэхъобэщэу ыIыгъыр тырыщэягъ. Ау хымэ цIыфцIыкIум ынэIу ихыгъэу нэшIукIэ кIалэм къызеплъым Горик лъэшэу ыгъэшIэгъуагъ, Iэсэжьыгъэу ащ еупчIыгъ:
– Сыда былымхэр кIызэбгырыпфыгъэхэр? СипаIо кIэптыгъугъэр?
– Былымхэм сащыхьагъэп, паIор, шъыпкъэ, сштагъэ итеплъэ сшIогъэшIэгъонэу, цым хэшIыкIыгъэ Iэгуаом фэд….ТIэкIу сырыджэгумэ къэсхьыжьынэу, ау джэгуным сихэлъэсагъ.
– ДжэгуакIу, уянэ-уятэхэри уигъусэха, мы чIыпIэм щыIэха?
– Хьау, ахэмэ Iоф яI, нэмыкI чIыпIэ лъэхъух. Сятэ йети (осцIыф) зыфаIорэмэ ащыщ, бэ шIагъэу сятэ фай къушъхьэм нахь пэблагъэу тыщыпсэунэу нэмыкI чIыпIэ хэтхынэу. Сыда пIомэ, мы чIыпIэм цIыф бащэ къэкIо, бащэмэ зыщагъэпсэфы. Сэ сыфаеп мы чIыпIэр сбгынэнэу, сыгу рехьы цIыфмэ салъыплъэнэу, ау сакIэрыхьанэу сэщынэ.
– Ащыгъум уизакъоу мы бгым утес, цIыфмэ уащэщынэ….
– Ары, цIыфмэ сащэщынэ, ау шъусымылъэгъумэ сезэжьы, оррэ сэррэ ныбджэгъу тызэфэгъугъэмэ дэгъугъэ, о сыда ащ къепIуалIэрэр?
– Пари мыхъун ныбджэгъуныгъэм сэ хэслъагъорэп, тIэкIуи сыджэгун фалI, ау чылэм былымэу дэтыр зэкIэ къысщэгугъы, мэфэ ренэм сэгъэхъух. Уахътэ лые сиIагъэмэ, былымхэр маф къэс шъофым къыдэпфын фэмыягъэмэ, а уахътэр тянэ сыдеIэзэ згъэфедэни, ащ нэмыкIэу шы псынкIэхэр, шы дахэхэр зэрэ Кавказ шъолъырым щашIэхэу схъуныгъи.
– Адэ уфаемэ сыбдеIэщт? Сэ былымхэм сахэзагъэ, салъыплъэни, згъэхъунхи слъэкIыщт, чылэми къэсфыжьынхэуи сфифэщт
– А зэкIэ фэгъэцэкIэщтымэ, сыда ар зымыуасэр, ау сыда сэ къыпфэсшIэжьыщтыр?
– Зыпари – ныбджэгъу къысфэхъу!
– Cыда пцIэр синыбджэгъоу цIыф цIыкIу гъэшIэгъон? – ошIэ-дэмышIэу къэупчIагъ Горик. ЦIыф цIыкIум игущыIакIэ ыгу рихьыгъ, былымхэри мы цIыкIум къыфэбгъанэ зэрэхъущтыри къыгурыIуагъ.
– Cэ сыосцIыфцIыкIу, тиунагъо щыщхэм Cнежик аIошъ къысэджэх, сыда пIомэ сыфыжьыбзэу, ос фыжьэу тикъушъхьэмэ ателъым сафэдэу, сыкъэхъугъ. Джыдэдэм тIэкIу шIуцIашъо сыкъэхъугъ – ыIуи щхыгъэ йети (осцIыфцIыкIоу) Снежик
