Төрүүр дьиэҕэ бүгүн атыттартан туох да уратыта суох көннөрү күн. Улахан истээх, халааттаах, пижамалаах, кырааската суох сирэйдээх кыргыттар, дьахталлар болдьохторо хаһан туоларын, «таһаҕастарыттан» хаһан босхолоноллорун кэтэһэллэр. Палааталарга алталыы, аҕыстыы сороҕор уоннуу буолан симиллэн сыталлар. Ол үрдүнэн баппакка, саҥа киирээччилэр көрүдүөргэ истиэнэни кыйа тардыллыбыт ороннорго сытарга күһэллэллэр. Дьоллоох Дьокуускайга дьол көрдөһө көһөн кэлэр дьон элбээн, төрүүр дьиэҕэ дьахталлар баппат буолбуттар.
Сарсыарда аайы аһаан, суунан-тараанан баран, уһуун-уһун, ыстыыр ыас курдук уунаҥнас бириэмэни ыыта сатаан бары да эрэйи көрөллөр. Ким кинигэ ааҕар, ким төлөпүөнүнэн кэпсэтэр, ким аһыыр… Суотабай төлөпүөн дьоҥҥо төһө да тарҕанан эрэр буоллар, кэпсэтии сыаната тос курдук, онон наадаҕын эрэ кэпсэтэҕин.
Истэрин ыначчы көтөхпүт, кус курдук иҥнэҥнээн, лаппаҥнаан хаамар дьахталлар систэрин туттубутунан күҥҥэ хаста да төрдүс этээһи иилии сытар көрүдүөрү төгүрүччү эргийэллэр. Бэйи, сытар да сылаалаах. Барар-кэлэр сир биир көрүдүөрүнэн эрэ кэмнэнэр да буоллар, хаамыахха, хамсаныахха эмиэ наада буоллаҕа! Ол сүрэҕэлдьээбиттии хаама сылдьан, дьахталлар аат харата да буоллар, кэпсэтэ иһэллэр.
Манна ким барыта тэҥнэһэр. Үрдүк сололоох хотун буол, баҕар, муоста сууйааччы да буол, оскуоланы бүтэрэ илик эдэркээн кыыстан саҕалаан сааһырбыт ыал ийэлэригэр тиийэ – бары тэҥнэр. Сотору кэминэн абытай ыарыыга эбэтэр иһи хайытар сэрэхтээх эпэрээссийэҕэ тиксэр айылҕа анаабыт иэһин иннигэр бары биирдэр. Манна соло, дуоһунас сууйуллар, чыын-хаан сотуллар, саас даҕаны суурайыллар. Ол иһин хаһааҥҥытааҕар даҕаны чэпчэкитик билсиһэллэр, хомоҕойдук кистэлэҥнэр арыллаллар, өрөөбүт уос өһүллэр, хоммут уос хоҥнор, ким-хайдах олохтооҕо биллэн тахсар.
Дьахтар дьылҕата… Дохсун ардах кэнниттэн уу мустан-мустан баран, биир сиринэн тоҕо көтөн өрүскэ киирэрин курдук, дьахтар бары кэриэтэ төрүүр дьиэ нөҥүө ааһар. Уопсастыба баастарын, судургута суох аныгы кэм кумалаабыт араас дьылҕалаах дьахталлар олохторунан тыктаран, бу манна булан көрөҕүн…
Холобура, бу уон биэс саастаах нуучча кыыһа. Хап-хатыҥыр, куп-кубаҕай, оҕо сааһыттан тахса илик көрүҥнээх. Чачархай баттаҕын аннынан ып-ырааһынан, күп-күөҕүнэн көрөн кэбиһэр. Ханна кэлбитин, туох кинини күүтэрин ситэри өйдүү илик бадахтаах. Сүүрбэтин ааспыт олбуор «баһылыга» уолу кытта сылдьыбытын түмүгэр бу киирэн сыттаҕа. Кыыс ийэлээх аҕата бытыылканы төрөппүт оҕолоруттан ордорбуттара ырааппыт, онон аҕа саастаах уол көмүскүө-харыһыйыа диэн эрэммитэ ханна баарый? Сааһын ситэ илик кыыһы кытта хоонньоспутун иһин хаайыыга угуохтара диэн куттанан, эһэтигэр Омскай уобаласка куоппут сурахтааҕа. Кыыс онтон хомойон, түүн сыттыгын илитэр, бэйэтин уонна төрүөхтээх оҕотун инники олохторо хайдах салаллыан сатаан ыйдаҥардыбат…
…Түөрт уонун туолбут дьахтар. Отут биэһигэр диэри аҥаардас сылдьан баран, дуруусканан икки оҕолоох огдообо киһиэхэ кэргэн тахсыбыт. Кэргэнин кытта уохтаах таптал диэни төһө да билбэтэллэр, олох олоро охсор баҕаттан, утуу-субуу икки оҕоломмуттар. Бу үһүс оҕотун оҕолоноору сылдьар. Үс оҕотун үһүөннэрин курдаттыы, иһин хайытан ылбыттар. Онон биэс сыл иһигэр биэс оҕолоох ыал ийэтэ буолан хаалбыт.
…Аҕыста оҕотун түһэртэрбит саха кыыһа. «Куоска курдукпун, үөскүү турар, – диэн кыбыстыбакка кэпсиир. – Эмиэ да оҕоломмот буолан хаалыам диэн куттанан төрөөн эрэбин, айыка, саас да ыраатта». Кэргэнэ суох.
…Иккиһин оҕолоноору сылдьар уон тоҕус саастаах кыыс. Кэргэннээх киһини кытта сылдьыбыта ырааппыт. Араастаан араара сатыыр да, бадаҕа, киһитэ икки ыалынан олорорун ордорор үһү. Аны ол ойоҕо эмиэ бу төрөөрү сылдьар диэн сураҕы истэн, сэмээр ол дьахтар хаһан киирэрин маныыр…
…Көрүдүөргэ турар аптамаат төлөпүөнүнэн кэргэнин кытары кэпсэтэр кыыс. Төрүүр дьиэҕэ киирбитигэр кэргэнэ арыгылыы баран хаалбыт. «Эмиэ дьахтардыы сылдьаҕын дуо? – Кыыс ытыы-ытыы хаһыытыырын киһи барыта истэр. – Хаһан өйдөнөҕүн?! Биһигини хайдах таһаараҕын?»
…Олус атаах, куорат баай ыалын соҕотох кыыстара. Олордуу кыламаннаах, олордуу тыҥырахтаах. Уһун синньигэс, кыраһыабай кыыс. Күнү быһа сиэркилэҕэ сирэйин көрүнэн тахсар. Харыстыыра, бодьуустаһара – кыламана уонна тыҥыраҕа. Түһэн хаалыахтара диэн ол манабыла. Субу-субу хаппырыыстыыр, күлүмүрдэс таастарынан киэргэтиллибит «раскладушка» төлөпүөнүн көөчүктээбит курдук таһааран, кэргэнигэр «ону аҕал, маны аҕал» диэн соруйар. Атыттары үөһэттэн көрөр, тоҥуйдук туттар, кэпсэтэ сатаабат.
…Тохсуһун оҕолоноору сылдьар саха дьахтара. Дьоно улууска хаалбыттар. Сааһа ырааппыт, сыыстарыылаах диэн куоракка ыыппыттар. «Герой Ийэ буолбат буоллум, – диэн хомойор кини. – Тоҕус оҕо, уон оҕо – син биир ээ. Оҕо диэн дьол буоллаҕа».
Дьэ ити курдук аныгы дьахталлар мэтириэттэрин төрүүр дьиэттэн булуохха сөп.
* * *
Аанчыкка, бастакытын оҕолонор буолан, барыта сонун. Оҕо күүтэр кэмэ чэпчэкитик ааспыта. Бастаан хотуолуур, мэйиитэ эргийэр этэ да, ол түргэнник тохтообута. Үлэлии-хамсыы, сүүрэ-көтө сылдьыбыт буолан, быраастарга да аҕыйахтык көрдөрбүтэ. Ийэтэ курдары көрөр аппараттар оҕоҕо куһаҕаннык дьайаллар диирин итэҕэйэн, биирдэ да көрдөрбөтөҕө.
Ол үрдүнэн быраастар туох эрэ ыарыыны булан, үс нэдиэлэ болдьоҕун иннинэ киллэрбиттэрэ. Бу курдук хаһан да күнү-дьылы ыыта сатаан эрэйи көрбүтүн өйдөөбөт. Сыта сатаан дьахталлары кытары сэлэһэр. Кэнники кэмҥэ иһин түгэҕэ ыалдьар, куһаҕан түүллэри түһээн, баттатан уһуктар буолла. Кини онтон улаханнык ытырыктата саныыр. Өбүгэтин хаана тардан, таһаҕастаах кэмигэр бит-билгэ диэни итэҕэйэн, этин сааһа аһыллан сылдьар быһыылаах. Баҕарбатаҕын да иһин, кырдьаҕас эбэтин саҥатын истэр курдук: «Көстүбэт тугу түүйэр баҕайыный?» Эбэтэ куһаҕан түүлү түһээтэҕинэ итинник диэччи. Аны санаабынан куһаҕаны тардан ылыам диэн куттанан, санаабат буола сатыыр.
Аанчык күн аайы сонунун тэтэрээккэ сурунан иһэр. Оччоҕо санаата сааһыламмыкка, дууһата уоскуйбукка дылы буолар, бириэмэни билбэккэ аһарар.
«Үчүгэйи эрэ саныахха, үтүөнү эрэ ыралыахха! Кырдьык да, саҥа, сырдык олох күүтэр! Саҥа олох саҕаланар! Кимиэхэ эрэ майгынныыр кырачаан киһилэниэхпит, хас күн аайы үөрэнэн, сайдан иһиэ, ийэлээх аҕатын үөрдүө! Төрөппүттэрин хааннара холбоспут, кинилэри ситимниир, биир дьолу төрүттүүр кырачаан киһичээн буоллаҕа! Төһө эрэ минньигэс, төһө эрэ кэрэчээн буолар!..»
Аанчык бу олорон атаҕа инчэйэрин биллэ. Муодарҕаан тураары гыммыта, атын үлүгэрдик халыс гына түстэ. «Саҕаланна… Уум барда…» диэн сэрэйдэ. Оронугар тиийэн сытан баран, аттынааҕы кыыһынан сиэстэрэни ыҥыртарда. Кырааска быыһынан тылбыччы көрбүт сиэстэрэ кыыс балачча уһуннук күүттэрэн, кэлэн көрбүтэ буолаат, эмиэ сүтэн хаалла. Кэтэһэ сатаан баран, Аанчык ыксаан барда. «Уум баран, аны оҕом тыына хаайтарыа» дии санаата. Иккистээн ыҥыртарбытыгар, акушерка кэлэн көрдө, сиэстэрэни киҥир-хаҥыр саҥарда быһыылаах, кыыһа кыыһыран буугунаабытынан систиэмэ туруоран барда. Саҥа-иҥэ суох, татыа-түтүө хамсанар. Ыйыта сатаабытын эппиэттээбэтэ, муннун анныгар ботугураан баран тахсан барда. Туох систиэмэтин ыларын Аанчык өйдөөбөккө да сытта. Ол икки ардыгар хааппыланан таммалаан бааҥка кураанахтанна.
